Η διαταραχή της ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητας ή αλλιώς γνωστή ως ΔΕΠΥ αποτελεί τη πιο γνωστή παιδική και εφηβική διαταραχή στις μέρες μας και η βάση της είναι νευρολογική. Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού και σε συχνότητα 3:1 υπέρ των αγοριών.

Τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι τρία : η διάσπαση της προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Τα εν λόγω χαρακτηριστικά μπορούν να εμφανιστούν ταυτόχρονα ή και ξεχωριστά στο κάθε άτομο. Επίσης, τα χαρακτηριστικά αυτά θεωρούνται κοινά στην παιδική ηλικία, που συχνά η διάγνωση παραβλέπεται, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα προβλήματα που η ίδια η ΔΕΠΥ προκαλεί στη συμπεριφορά, στην κοινωνική προσαρμογή ή στη σχολική απόδοση, αποδίδονται σε άλλες καταστάσεις που μπορεί να συνυπάρχουν.

Φαίνεται λοιπόν πως η «ταμπέλα» της ΔΕΠΥ δίνεται πολλές φορές και σε παιδιά μικρής ηλικίας, όπου οι συμπεριφορές που εμφανίζουν συγκαταλέγονται στα πλαίσια της φυσιολογικής ζωηρότητας και όχι στη ΔΕΠΥ. Πρέπει να γίνει σαφές πως είναι δύσκολη η διάκριση της φυσιολογικής ζωηρότητας από τη ΔΕΠ-Υ κατά την προσχολική ηλικία και αυτό συμβαίνει καθώς τα παιδιά σε αυτή την ηλικία παρουσιάζουν ως μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης τους αυξημένη κινητική δραστηριότητα, παρορμητική συμπεριφορά και περιορισμένη προσοχή. Αν όμως με αυστηρά κριτήρια προσπαθήσουμε να κάνουμε μία διάγνωση, τότε το ποσοστό των παιδιών με ΔΕΠ-Υ κατά την προσχολική ηλικία θα ανερχόταν στο 40%.

Πως μπορούμε όμως να διακρίνουμε τη ΔΕΠΥ από τη φυσιολογική ζωηρότητα; Ας δούμε κάποια εμφανή παραδείγματα παρακάτω, τα οποία θα μπορέσουν να μας βοηθήσουν στο να διακρίνομε σωστά τη φύση της κάθε συμπεριφοράς που εμφανίζει το κάθε παιδί.

• Ένα παιδί με ΔΕΠΥ συναντά εξαιρετική δυσκολία να παραμείνει ήσυχο ακόμη και σε περιπτώσεις που επιβάλλεται και τίθεται θέμα τιμωρίας. Αν το παιδί καταφέρει να περιορίσει τη κινητικότητα αυτό θα είναι για μικρό χρονικό διάστημα. Αν μείνει καθιστό το παιδί πάλι μπορεί να κουνά χέρια και πόδια και να στριφογυρίζει στο κάθισμα για να ικανοποιήσει την ανάγκη για κινητικότητα χωρίς να σηκωθεί όπως επιβάλλει η περίσταση. Από την άλλη πλευρά ένα ζωηρό παιδί διακρίνεται για την ικανότητα ελέγχου της κινητικότητας του και τη μείωση της κινητικότητας όταν απαιτείται (π.χ στη τάξη, κοινωνική επίσκεψη) χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.
• Ένα παιδί με ΔΕΠΥ μπορεί να καταφέρει να μείνει ιδιαίτερα ήσυχο όταν έχει υψηλό κίνητρο ( π.χ να γίνει αρεστό σε κάποιο πρόσωπο) αλλά θα καταβάλλει ιδιαίτερα μεγάλη προσπάθεια με αποτέλεσμα να ιδρώνει, να κοκκινίζει και να δυσανασχετεί. Όταν η υποχρεωτική ακινησία τελειώσει το παιδί θα βρίσκεται σε διέγερση και θα εκδηλώνει ασυνήθιστη ένταση. Ανάλογη συμπεριφορά δεν εμφανίζεται στα ζωηρά παιδιά.
• Τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά δυσκολεύονται με την αδρή και λεπτή κινητικότητα (π.χ. πέφτουν συχνά, κάνουν ζημιές, δυσκολία για ποδήλατο, δυσκολία για κούμπωμα κουμπιών, δυσκολεύονται να ζωγραφίσουν, να δέσουν κορδόνια και να χρησιμοποιήσουν ψαλίδι) ενώ από την άλλη πλευρά τα ζωηρά παιδιά ενδέχεται να μην αντιμετωπίσουν δυσκολία στην αδρή και λεπτή κινητικότητα.
• Κατά τον ύπνο των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν παρατηρηθεί οι παρακάτω συμπεριφορές: μειωμένη διάρκεια, συχνές άπνοιες, έντονες κινήσεις των ποδιών τους, ξυπνούν συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας, υπνοβατού, παραμιλούν, μπορεί να παρατηρείται αυξημένη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας ενώ τα ζωηρά παιδιά δεν εμφανίζουν ανάλογη συμπεριφορά στον ύπνο.
• Το παιδί με ΔΕΠΥ διακρίνεται για τη μειωμένη συγκέντρωση και χρειάζεται προϋποθέσεις για επιτυχία συγκέντρωσης ενώ το ζωηρό παιδί δεν παρουσιάζει ανάλογη δυσκολία στη συγκέντρωση, λαμβάνοντας υπόψη τα επίπεδα ανάπτυξης της συγκέντρωσης ανά ηλικία.
• Συχνά τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι ευερέθιστα, ευέξαπτα και η αδυναμία ανταπόκρισής τους σε περιβαλλοντικές απαιτήσεις σε συνδυασμό με τις έντονες παρατηρήσεις που συχνά δέχονται από το περιβάλλον μπορεί να πυροδοτήσουν προκλητική και αντιδραστική συμπεριφορά εκ μέρους τους. Ο θυμός τους είναι πιο έντονος, μεγαλύτερης διάρκειας, με πιο δύσκολη υποχώρηση και εκδηλώνεται με πιο ασήμαντες αφορμές. Αντιθέτως, τα ζωηρά παιδιά μπορεί να θυμώσουν για μικρό χρονικό διάστημα και τα συναισθήματά τους δεν έχουν την ίδια ένταση με εκείνη των παιδιών με ΔΕΠΥ και συχνά είναι πιο διαλεκτικά.

Της Μαρίας Κώστα Ζώτου, Ειδική Παιδαγωγός, MSc
Εξειδίκευση στις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες